In de politiek wordt vaak gesproken van bestuurscultuur waar een negatieve connotatie aan gegeven wordt. Maar wie zich afzet tegen de bestaande bestuurscultuur is er op uit om zijn eigen bestuurscultuur te vestigen.
Wat wordt er eigenlijk bedoeld met bestuurscultuur? Dat is nog niet zo eenvoudig te duiden. Het is geen enkelvoudige concrete handeling of proces. Het is een de gemeenschappelijkheid van organen, besluitvorming, processen en handelingen. De wijze waarop daarbinnen geopereerd wordt kan verschillen. Vaak ligt het verschil eerder tussen landen dan daarbinnen.
Cultuur typering
De grote overeenkomst binnen de Nederlandse bestuurscultuur is er een van consulteren, compromissen sluiten en consensus bereiken. [poldermodel] Daarbij wordt getracht om tussen de verschillende partijen een mate van gelijkwaardigheid te bereiken, ook al liggen de formele machtsverhoudingen anders. Het bereiken van overeenkomst wordt dan belangrijker geacht dan de inhoudelijkheid. Dreigt er onenigheid dan wordt alles in het werk gesteld om die tegen te gaan.
Het andere essentiele deel van een bestuurscultuur zijn politiek verhoudingen. Dan komen de verschillen in ideologie en visies naar voren. Confrontaties zijn dan gebruikelijk en ook relevant op dat moment. In de gemeenteraad worden dan duidelijk de verschillende rollen centraal gesteld, waarbij men elkaar probeert te overtuigen van het 'eigen gelijk'. Door het gegeven van coalitievorming wat gebruikelijk is in Nederland, ten behoeve van stabiliteit van bestuur, worden de tegenstellingen uitvergroot om de opponerende rollen te verduidelijken.
De laatste jaren worden publieke organen meer en meer op een management wijze bestuurd. Effectivieit, efficiency en kostenbeheersing staan centraal. Besturen worden geacht concrete resultaten na te streven en daarover te rapporteren. In deze situatie wordt verondersteld dat het gerapporteerde, feitelijk en compleet is. Dat is een onjuiste premisse. De totale realiteit laat zich niet vangen in management rapportage.
Verhalen uit de gemeenschap kunnen dan het management inhalen en de lancunes in rapportages verduidelijken. Hoe een bestuur daar vervolgens op acteert, bepaald in grote mate de geloofwaardigheid van het bestuur. Opponerende politieke actoren krijgen daarbij wel een kapstok aangereikt om de bestaande cultuur aan te vallen. Echter, ook gebaseerd op een gelimiteerd werkelijkheidsperspectief en dus volop overgeleverd aan interpretatie. [truth is in the eyes of the beholder]
Oplossingsrichting
Het willen veranderen van de bestuurscultuur is dus niet iets eenvoudig omdat de definitie zelf niet eenduidig is en er sprake is van een complexiteit aan factoren en actoren. Daarnaast is er sprake van interpretatie van de werkelijkheid. We moeten dus oppassen voor simplistische of een 'one size fits all' benadering.
Een belangrijke stap om te zorgen dat bestuur herkenbaar blijft is te zorgen voor een verbinding met de omgeving, zoals de Commissie Toekomst Lokaal bestuur aanbeveelt. Daarbij wordt gedoeld op verbinding met burgers en maatschappelijke organisaties.
Dat varieteit en onenigheid een rol speelt in politieke besluitvormings processen is enerzijds onvermijdelijk maar ook gewenst. Daarbij moet wel opgepast worden dat dit niet uit loopt om het zoeken naar problemen die door burgers niet als zodanig worden ervaren. Dan zal de politiek oplossingen zoeken bij problemen die niet bestaan of men schuwt door een vertroebelde discussie, de werkelijke oplossingsrichting.
Misschien wel het belangrijkste is kennis nemen van de verhalen uit de gemeenschap zelf door diezelfde gemeenschap. Dan zijn de verhalen onvervormd, niet politiek gekleurd en concreet. Het dwingt ook alle politiek actoren om zich te richten op die gemeenschapsproblemen in plaats van het uitspelen van politieke tegenstellingen, die door niemand worden begrepen.